Kapitalisme wordt vaak gedefinieerd als het economische systeem van de laatste 300 jaar dat gekenmerkt wordt door (i) vrije markten en (ii) privébezit van de productiemiddelen. Maar volgens McMillan klopt deze definitie niet.

Markten bestaan al duizenden jaren, dus dat is niet iets van de afgelopen 300 jaar. En productiemiddelen in privébezit bestaan ook al sinds de mensheid landbouw ging bedrijven.

Dus wat is kapitalisme? Wat is het nieuwe van 300 jaar geleden dat het kapitalisme kenmerkt? Het antwoord is bedrijven als rechtspersonen. Daarmee verschoof het kapitaal (de productiemiddelen) van individueel eigendom van boeren, ambachtslieden, expediteurs, etc. naar collectief eigendom via grote bedrijven met eigen rechtspersoonlijkheid.

The Trading Corporation

Illustratie van de omzetting van echt kapitaal in financieel kapitaal door The Trading Corporation.

1. Beperkte persoonlijke aansprakelijkheid. Ondernemingen werden afzonderlijke rechtspersonen. Dit betekende dat ondernemers geld konden lenen en investeren in grote en wilde plannen zonder hun persoonlijke financiële situatie in gevaar te brengen, als er iets mis zou gaan. In plaats van de ondernemer kon het bedrijf de klap opvangen en failliet gaan.
2. Kapitaaltransformatie. Stel dat je wilt investeren in een schip, maar je kunt je maar een derde van een schip veroorloven. Het zou nogal zinloos zijn om het schip fysiek in drie stukken te hakken en één stuk te kopen. Een betere oplossing is om een bedrijf het hele schip te laten bezitten, en dat jij een derde van het bedrijf bezit.

In 1694 werd de Bank of England opgericht. Twee jaar later werd de Bank getroffen door een massale bankrun.

Toen gebeurde er iets unieks. De koning en de rijken hadden zoveel in de bank geïnvesteerd dat een faillissement hun belangen enorm zou schaden. Dus redde de regering de bank van een faillissement.

Door de staat gesteunde bankbedrijven werden een ongekend succesverhaal. Dankzij overheidssteun konden ze grotere risico's nemen dan ooit tevoren en veiliger en stabieler geld creëren.

Bedrijfsbanken met staatssteun zijn inherent kwetsbaar. De snelle transformatie van kapitaal maakt de explosieve creatie van financiële activa mogelijk. Dit zorgde aanvankelijk voor een groeiende geldhoeveelheid en hoge groei. Maar het tilde ook de instabiliteit van het bankwezen naar een systemisch niveau.

Kapitalisme is een deal met de duivel die niet meer loont. Rond de eeuwwisseling van de 21e eeuw zijn de gebreken van het kapitalisme erger geworden, terwijl het niet langer de brede welvaart brengt die we nodig hebben.

Eerdere pogingen om het kapitalisme te repareren zijn mislukt. Vandaag de dag kan kapitaal zich zo snel verplaatsen en transformeren dat regelgeving en toezicht dit niet kunnen bijhouden. Zoals de onderzoeksafdeling van Deutsches Bank stelt: "bankrapportages zijn nu zo complex geworden dat toezicht en betekenis ver te zoeken zijn".

In het digitale tijdperk is de transformatie van kapitaal uit de hand gelopen. Het kapitalisme bouwt overal systeemrisico's op. Alles, van investeringsbanken tot verzekerings-maatschappijen en energiehandelaren, moet gered worden door publieke vangnetten om een economische ineenstorting te voorkomen. Dit creëert echter alleen maar meer 'moral hazard' en grotere risico's, die vroeg of laat zullen leiden tot een enorme financiële crash.

Wat kan er gedaan worden? Om het kapitalisme te repareren is meer regulering geen optie. Zoals Einstein opmerkte: "Waanzin is steeds hetzelfde doen en een ander resultaat verwachten".

Met veel plezier presenteren we Jonathan McMillan, de briljante geesten achter het boek "End of Banking" (2014), die zullen spreken over hun gloednieuwe boek 'Capitalism and the market economy' (nog niet vertaald in het Nederlands).

Jonathan McMillan is een pseudoniem voor de samenwerking tussen twee uitzonderlijke auteurs - een bankier van een grote internationale bank die ervoor heeft gekozen anoniem te blijven en Jürg Müller, directeur van Avenir Suisse, de grootste liberale denktank in Zwitserland.